ضرورت افزایش تاب‌آوری کلانشهر تهران حتی درصورت انتقال‌پایتخت

به اعتقاد محققان از 40 مخاطره طبیعی 31 مورد آن در کشور ما رخ می‌دهد و سیل‌های ویرانگر، زلزله‌های مهیب، فرونشست، فرولغزش این لیست 31 مخاطره طبیعی ایران را تشکیل می‌دهند. زلزله یکی از جمله ویران‌گرترین بلایای طبیعی ایران است. زلزله همیشه و همه‌جا ویرانگر است و در کشور ما ویرانگرتر؛ چراکه اصول اولیه برای استانداردهای ساختمان‌سازی رعایت نمی‌شود و در نتیجه ساختمان‌های ما در برابر زلزله به‌شدت آسیب‌پذیرند.

از سوی دیگر بر اساس برآوردهایی که محققان ایرانی با همکاری پژوهشگران ژاپنی از زلزله احتمالی تهران به دست آورده‌اند اگر در تهران زلزله‌ای رخ دهد بزرگای آن بین ۶.۹ تا ۷.۱ ریشتر است و شتابی که در مناطق مختلف تهران ایجاد می‌کند به ۶ دهم شتاب ثقل یا ۶۰۰ سانتی‌متر بر مجذور ثانیه می‌رسد. در صورت وقوع این زلزله برآورد می‌شود حدود ۵۰۰ هزار واحد مسکونی تخریب شوند و  ۳۸۰ تا ۴۰۰ هزار نفر جان خود را از دست خواهند داد.

تهران علاوه بر زلزله، با مسایلی چون ترافیک،‌تراکم جمعیت بالا، چالش‌های زیست محیطی و تمرکز فعالیت‌های اقتصادی و اداری مواجه است که به منظور کاهش تمرکز طرح انتقال پایتخت یکی از گزینه‌های مطرح برای کاهش ریسک مخاطرات در پایتخت عنوان می‌شود.

این در حالی است که به گفته دکتر حسنی رییس دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست پردیس فنی مهندسی شهید عباسپور دانشگاه شهید بهشتی چه بخواهیم پایتخت را منتقل کنیم و چه نخواهیم یکسری اقدامات نظیر مقاوم سازی سازه‌های مهم و مسکونی، بازآفرینی بافت‌های فرسوده و استفاده از فناوری‌های به‌روز برای جلوگیری از ریزش سازه‌ها باید اجرایی شوند.

روش‌های علمی انتقال پایتخت

دکتر نعمت حسنی، با بیان اینکه مساله تغییر پایتخت و انتقال آن در دوران معاصر و قدیم رخ داده است،‌ افزود: بسیاری از کشورها پایتخت‌های خود را بنا به دلایلی، از جمله دلیل برخی از مشکلات تغییر دادند. برخی از این تغییر و انتقال‌ها به دلیل مسایل امنیتی حاکم بوده است و در برخی دیگر مساله اقتصادی مطرح شده بود.

وی عدم ظرفیت شهر برای توسعه و تمرکز زدایی را از دیگر دلایل تغییر پایتخت عنوان کرد و ادامه داد: اصولا برای اینکه شهری که صفت "پایتخت" را دارد با همه ملاک‌های پایتختی به شهر دیگری منتقل شود این سوال مطرح می‌شود که معیارهای مقایسه شهرها با یکدیگر چیست.

حسنی اضافه کرد: به عنوان مثال بخواهیم شهرهای کرج، قزوین، سمنان و اصفهان به عنوان پایتخت انتخاب شوند باید پرسیده شود که چگونه و با چه معیارهایی این شهرها با یکدیگر مقایسه می‌شوند تا بفهمیم که کدام یک از این شهرها امتیاز بالاتری برای انتخاب پایتخت دریافت می‌کنند.

رییس دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست پردیس فنی مهندسی شهید عباسپور با تاکید بر اینکه برای پاسخ به این سوال نیاز به روش‌های علمی و متدلوژی منطقی و آماری نیاز دارد، خاطر نشان کرد: روش‌هایی مانند AHP و یا AMP از جمله روش‌های علمی و آماری هستند که معمولا برای مقایسه به کار برده می‌شوند. با استفاده از این روش‌ها از سوی متخصصان و صاحب‌نظران می‌توان شهرها را امتیاز دهی کرد.

وضعیت کلانشهر تهران با جمعیت 15 میلیون‌نفری

حسنی با تشریح وضعیت کلانشهر تهران، گفت: تهران شهری است که توانسته است 10 میلیون نفر را در خود جای دهد و حدود 4 تا 5 میلیون نفر روزانه به آن وارد می‌شوند، به این ترتیب توانسته‌است به جمعیت 15 میلیون نفری سرویس ارائه دهد.

وی با تاکید براینکه اگر بخواهیم یکی از شهرهای استان‌های مرزی را به عنوان پایتخت انتخاب کنیم به دلیل شرایط امنیتی همه با آن مخالفت خواهند کرد، ادامه داد: از این رو چاره‌ای نداریم جز اینکه پایتخت را از میان شهرهای استان‌های میانی انتخاب کنیم؛ چرا که بخش‌های شرقی و جنوبی مناطق کویری هستند.

حسنی با بیان اینکه در صورت انتخاب شهرهایی مانند اصفهان و یزد و کرمان با چالش آب مواجه خواهیم شد، گفت: این شهرها هر چند که زمانی پایتخت ایران بودند ولی در حال حاضر آب موجود آنها پاسخگو نیست ضمن آنکه ما با تغییر اقلیم هم مواجه هستیم به گونه‌ای که بر اساس پیش بینی‌های اقلیم شناسی احتمالا هر چه به پیش می‌رویم به طور متوسط سالی نیم‌میلیمتر از میزان بارش‌ها کاسته می‌شود.

این محقق حوزه مدیریت بحران اضافه کرد: بر این اساس باید در اطرف جنوب و غرب تهران حرکت کنیم که این بخش‌ها شهرهای محدودی در استان‌های قزوین، زنجان و سمنان قرار دارند که گزینه‌ ما باید از میان این شهرها باشد.

باقی ماند ریسک مخاطرات حتی با انتقال پایتخت

این دانشیار دانشگاه شهید بهشتی با طرح این سوال که در طرح انتقال پایتخت کدام بخش‌ها را می‌توان از تهران خارج کرد، افزود: تنها موردی که می‌تواند مشمول این انتقال باشد مراکز سیاسی و اداری است که انتقال این مراکز با چه رویکردی است. آیا برای کاهش رفت و آمد مردم به شهر است؟ اگر با این هدف باشد می‌تواند در کاهش رفت و آمدها موثر باشد ولی بررسی‌ها نشان می‌دهد که عمده رفت و آمدها به شهر تهران به دلایل اقتصادی است.

وی با تاکید بر اینکه اکثر شرکت‌ها و مراکز اقتصادی در تهران متمرکز است، یادآور شد: به هر حال تهران به عنوان یک شهر بزرگ همچنان در معرض تهدید زلزله قرار دارد.

حسنی با بیان اینکه تبدیل شهر تهران به شهری مدرن و ایمن و تاب آور در برابر بلایای طبیعی امکان پذیر است، تاکید کرد: ما چه پایتخت را منتقل کنیم یا نکنیم باید مساله ترافیک تهران را به طور اساسی و ساختاری حل کنیم. همچنین در صورت انتقال یا عدم انتقال پایتخت باید بافت‌های فرسود تهران را بازآفرینی کنیم و ما چه بخواهیم پایتخت را منتقل کنیم چه نکنیم باید نهادهای حکومتی از نظر بلایای طبیعی و هم از نظر پدافند غیر عامل دارای ساختارهای محکم و مقاومی باشند.

وی ادامه داد: این گفته به این معنا است که یکسری اقداماتی است که چه پایتخت منتقل شود چه نشود باید اجرایی شوند پس چه بهتر به جای آنکه مساله انتقال پایتخت را مطرح کنیم به فکر این باشیم که مشکلات شهر را با برنامه‌های جامع و بلند مدت مرتفع کنیم. به نظر می‌رسد این منطقی‌ترین روش برای افزایش تاب آوری پایتخت باشد.

رییس دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست پردیس فنی مهندسی شهید عباسپور ممنوعیت فروش تراکم در شهره تهران را یکی از برنامه‌های اصولی در این زمینه عنوان کرد و افزود: در حال حاضر تهران به جایی رسیده است که دیگر جمعیت آن از نظر تامین آب اشباع شده است و بیشتر از این تهران پذیرای جمعیت نیست و در آینده نیز با چالش آب مواجه خواهد شد.

وی کاهش تمایل مردم به استفاده خودروهای شخصی را از دیگر راهکارهای افزایش تاب آوری شهر تهران عنوان و خاطرنشان کرد: بهترین راهکار این است که در هر چهارراه اصلی یک ورودی مترو قرار داشته باشد و برنامه‌ریزی‌های علمی برای خطوط مترو صورت گیرد. این همان اقدامی است که در شهرهای بزرگی چون توکیو، لندن، شانگهای و نیویورک که جمعیت‌های زیادی دارند اجرایی شده است.

حسنی در عین حال یادآور شد: اگر نمی‌خواهیم جلوی فعالیت شرکت‌های خودروسازی را بگیریم باید اقداماتی صورت گیرد که مردم تنها در شرایط خاص از خودروهای خود استفاده کنند و در عین حال پارکینگ‌های عمومی گسترش یابند.

وی با تاکید بر ضرورت توجه به مقاوم سازی کل کشور در برابر زلزله یادآور شد: شهرهای تبریز، اهواز و کرج و یا مشهد پایتخت نیستند ولی باید برای مقاوم سازی آنها نیز اقدام کنیم و بافت‌های فرسوده آن باز آفرینی شوند.

 استفاده از فناوری‌های نوین راهکاری برای افزایش تاب آوری

این محقق با تاکید بر استفاده از فناوری‌های نوین برای افزایش تاب‌آوری شهرها، یادآور شد: در حال حاضر دائما به مردم آموزش داده می‌شود که در زمان زلزله در چه موقعیتی قرار گیرند در حالی که با استفاده از فناوری‌های پیشرفته که قیمت آنها کاهش یافته است، می‌توان از تلفات جانی ناشی از زلزله کاست.

حسنی "جداساز لرزه‌ای" را از جمله این فناوری‌ها ذکر کرد و ادامه داد: زمانی استفاده از این فناوری گران بود ولی امروزه به اندازه‌ای قیمت ساختمان‌ افزایش یافته است که استفاده از جدا ساز لرزه‌ای مقرون به صرفه شده است. 

به گفته وی، هر دستگاه جداساز لرزه‌ای که از خارج وارد شود به حدود 10 تا 15 میلیون تومان اعتبار نیاز دارد در حالی که اگر این فناوری در داخل کشور به تولید انبوده برسد حدود 6 میلیون تومان می‌شود به این ترتیب فناوری‌ پیشرفته‌ای که زمانی گران بوده است، با این شیوه در کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد.

وی با تاکید بر اینکه برای بازآفرینی بافت‌های فرسوده از جداسازهای لرزه‌ای استفاده شود، ادامه داد: این سیستم موجب می‌شود که در زمان وقوع زلزله سازه‌ها تکان کمتری داشته باشند. در این صورت نه سازه‌ها در زمان زلزله تخریب می شوند و نه نیاز است مردم در زمان رخدادهای لرزه‌ای به زیر میز بروند.

حسنی با تاکید بر اینکه مساله ریسک مخاطرات طبیعی با استفاده از فناوری‌های پیشرفته مرتفع می‌شود، اظهار کرد: در آیین نامه 2800 که استاندارد زلزله کشور است بر ایمنی جانی افراد تاکید شده است. ولی باید به این مساله فکر شود که جمع کردن آوارهای بعد از زلزله بسیار هزینه‌بر است. از این رو بهتر است در این زمینه عاقلانه رفتار کنیم و از فناوری‌های پیشرفته، پارکنیگ‌های پیشرفته و ساختمان‌های پیشرفته و شهرسازی‌های مقاوم استفاده کنیم.

رییس دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست پردیس فنی مهندسی شهید عباسپور دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به اقدامات مناسب دولت برای بازآفرینی بافت‌های فرسوده، گفت: این اقدامات بسیار کار منطقی و درستی است. ولی اگر این اقدامات با طرح‌های تاب‌آور شهرسازی برنامه‌ریزی شود و گام‌های موثری در مواجه با مخاطرات طبیعی برداریم، نیازی نیست دیگر نگران زلزله باشیم و در عین حال باید در ساختمان‌های جدیدی که ساخته می‌شود سیستم آب جدا سازی شود تا در مصرف آب صرفه جویی شود.

وی تغییر سیستم لوله کشی زیر زمین را از دیگر راهکارهای افزایش تاب‌آوری شهر عنوان کرد و افزود: در سیستم لوله کشی زیر زمین از لوله‌های بادوام که دارای اتصالات ضد زلزله و دارای نشتی پایین است استفاده شود. همانند کشور ژاپن که از لوله‌های چدنی داکتیل با اتصالات ضد زلزله استفاده می‌کند. عمر این لوله‌ها تا 100 سال است.

به گفته وی اگر نشتی آب تهران 26 درصد باشد نشت آب توکیو با استفاده از این لوله‌ها 4 درصد است.