عدم انجام تعهدات ایران به معنای پایان عمر برجام است؟

پس از خروج ایالات متحده آمریکا از توافق برجام و نقض مصوبات شورای امنیت سازمان ملل متحد توسط این کشور، آمریکا تحریم‌های یکجانبه و غیر قانونی خود را مجددا علیه ایران اعمال کرد. خروج آمریکا از برجام 18 اردیبهشت ماه سال 97 انجام شد، اما پس از یکسال، این اقدام آمریکا با هیچ اقدام درخور و متناسبی، از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد یا اعضای باقی مانده در برجام مواجه نشد.

به جهت عدم برخورد متناسب شورای امنیت سازمان ملل متحد یا اعضای باقی مانده در برجام، شورایعالی امنیت ملی ایران با صدور بیانیه‌ای، خطاب به کشورهای عضو برجام، تاکید کرد: "جمهوری اسلامی ایران در راستای صیانت از امنیت و منافع ملی مردم ایران و در اعمال حقوق خود مندرج در بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام، از امروز ۱۸ اردیبهشت ۹۸ برخی اقدامات خود در توافق برجام را متوقف می کند."

یک روز پس از بیانیه‌ای که شورایعالی امنیت ملی ایران صادر کرد، اتحادیه اروپا در ادامه رفتارهایش پس از خروج آمریکا از برجام که برای ایران کافی نبود، با صدور بیانیه‌ای هرگونه «ضرب‌الاجل» از سوی ایران درباره برنامه جامع اقدام مشترک را رد کرد. اتحادیه اروپا در این بیانیه در واکنش به ضرب‌الاجل ۶۰ روزه ایران برای اجرای تعهدات بانکی و نفتی خود اعلام کرده است هیچ اولتیماتومی را از سوی تهران نمی‌پذیرد و پایبندی ایران به تعهداتش ذیل برجام را بر اساس عملکرد آن در رابطه با این توافق و معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) ارزیابی می‌کند.

در این ضرب الاجل 60 روزه ایران، کشورهای اروپایی تنها کاری که می‌کردند توصیه به صبر استراتژیک و مانور دادن روی (اینستکس) INSTEX بود. طرف‌های اروپایی توافق هسته‌ای ایران که برخلاف وعده‌ها، به هیچ‌کدام از تعهدات برجامی خود پایبند نبودند، عملیاتی‌شدن سازوکار مالی با تهران را نیز مشروط به «پایبندی کامل ایران به اجرای تعهداتش در برجام» می‌کردند.

رئیس‌جمهور روحانی نیز در جلسه (چهارشنبه ۱۲ تیرماه) هیأت دولت گفت: اگر اقدام عملی از سوی طرف‌های مقابل انجام نشود، ایران از 16 تیر اقدامات بعدی را انجام خواهد داد، در این روز سطح غنی‌سازی ایران دیگر 3.67 نخواهد بود و این تعهد را کنار گذاشته و به هر مقداری که ضرورت و نیاز ما باشد، ارتقاء خواهیم داد.

روحانی افزود: از 16 تیر اگر طرف‌های مقابل به تمامی تعهدات خود طبق زمان‌بندی عمل نکنند، رآکتور اراک به شرایط سابق یعنی شرایطی که آنها ادعا می‌کردند خطرناک بوده و می‌تواند پلوتونیوم تولید کند، بازخواهد گشت؛ مگر اینکه در مورد رآکتور اراک آنها به تمامی تعهدات خود عمل کنند.

سید عباس عراقچی در نشست مشترک با ربیعی و کمالوندی برای اعلام آغاز اجرای گام دوم کاهش تعهدات برجامی ایران، گفت: در گام دوم نسبت به تعهد خود در میزان درصد و غلظت غنی سازی اعلام عدم پایبندی می‌کنیم.

نکته مهمی که در این زمینه باید مورد توجه قرار گیرد این است که کاهش تعهدات سطح اجرای تعهدات برجامی ایران، به معنای از بین رفتن توافق هسته‌ای 2015 که بین ایران و 1+5 منعقد شد، نیست.

عراقچی نیز علیرغم اینکه گفت برنامه جلسه با وزرای خارجه ۱+۴ در حال طراحی است، بیان کرد: "ما مفهومی به نام ۱+۵ را دیگر به رسمیت نمی‌شناسیم" ؛  با خروج آمریکا از برجام چنین مفهومی دیگر رسماً وجود ندارد و اکنون ایران با 4+1 روبه است. شرط ایران که از سوی معاون وزیر خارجه ایران برای گفت‌وگوهای برجامی با آمریکا مطرح شد، "لغو تحریم‌های این کشور علیه ایران است".

معاون سیاسی وزیر امور خارجه همچنین گفت: برجام یک پرونده بسته شده است، به نحوی که قابل مذاکره و گفت‌وگوی مجدد نیست. برجام بدون اینکه یک کلمه به آن اضافه و یا کم شود، باید اجرا شود.

نباید این گونه تصور شود که کاهش سطح تعهدات برجامی ایران به معنای خروج ایران از توافق هسته‌ای و پایان کار برنامه جامع اقدام مشترک است، بلکه جمهوری اسلامی ایران همچنان براساس برجام عمل می‌کند. در ماده 36 برجام نیز آمده است که، چنانچه طرف شاکی (که اکنون ایران است) معتقد باشد که موضوع(یعنی شکایت ایران)، مصداق «عدم پایبندی اساسی» می‌باشد، آنگاه آن طرف (یعنی ایران)می‌تواند موضوع فیصله نیافته را به عنوان  مبنای توقف کلی و یا جزئی اجرای تعهدات‌اش  وفق برجام قلمداد کرده و یا به شورای امنیت سازمان ملل متحد ابلاغ نماید که معتقد است موضوع مصداق «عدم پایبندی اساسی» بشمار می‌آید.

ایران در یکسال اخیر از برجام نفعی نبرده است و اروپایی‌ها به همراه سایر مراجع بین‌المللی نتوانسته‌اند پس از وضع تحریم‌های ضد ایرانی آمریکا، انتفاعی به ایران برسانند، دستگاه دیپلماسی کشور توانست با یک طراحی، موضع موفقیت آمیزی را اتخاذ کند و آمریکا و اروپا را در موضع انفعال قرار دهد.

مجتبی ذوالنوری  در گفت‌وگو با  خبرگزاری خانه‌ملت  در این زمینه گفت: جمهوری اسلامی از گفت‌وگو فرار نمی‌کند و هیچ وقت باب گفت‌وگو را نمی‌بندد یا به آن بسته هم نگاه نمی‌کند لذا راه گفت‌وگو باز است اما ما کارهای مان را معطل گفت‌وگوها نمی‌گذاریم، اینکه وزارت امور خارجه و دولت دست روی دست بگذارند و اقدام تقابلی را منوط به نتایج مذاکرات کنند، اشتباه است.

نشانه‌های مثبتی که می‌توان آن‌ها را گواه بر تصمیم درست ایران دانست، این است که اولا حمایت همه جریانات و گروه‌های سیاسی و مردمی از بیانیه شورایعالی امنیت ملی در اردیبهشت ماه و گام دوم کاهش تعهدات برجامی ایران را شاهد بودیم.

ثانیا علیرغم اینکه برخی منتظر بودند با اجرای گام دوم کاهش تعهدات برجامی ایران، بار دیگر بازار ملتهب شود، اما تا حدودی هر چند اندک، روز گذشته بازار ارز حتی وضعیت مثبتی را نیز داشت. هر چند معتقدیم بازار ارز و سکه تنها از یک موضوع تاثیر نمی‌پذیرد، اما حداقل می‌توان گفت این بازار از تصمیم برجامی ایران دچار التهاب نشد.

اکنون جمهوری اسلامی کاهش تعهدات برجامی خود را آغاز کرده و با هر درصدی که نیاز داشته باشد، غنی سازی اورانیوم را انجام می‌دهد و همچنین ایران در میزان نگهداری اورانیوم غنی‌سازی شده نیز محدودیتی را نمی‌پذیرد.

معاون سیاسی وزیر امور خارجه در این زمینه اظهار داشت: قسمت هسته‌ای برجام دارای ۴ رکن‌ اساسی است که شامل میزان ذخایر، درصد غنی‌سازی و تعداد سانتریفیوژها و تحقیق و توسعه غنی سازی است و در این موارد ایران به منظور اعتمادسازی، برخی محدودیت‌ها را بین ۸ تا ۱۵ سال قبول کرده که یکی از آنها این بوده که درصد غنی‌سازی از ۳.۶۷ درصد بالاتر نرود. اکنون دیگر به این ارکان پایبند نیستیم.

با توجه به کاهش تعهدات برجامی و افتادن توپ در زمین غربی‌‎ها یکی از مهمترین عوامل موفقیت ایران در این مسیر، حفظ اتحاد در کشور است.

علیرضا رحیمی  عضو هیات رئیسه مجلس در این زمینه گفته است: با تصمیم اخیر ایران، آمریکا و اروپا در موضع انفعال قرار گرفته‌اند. مدیریت این وضعیت برای رسیدن به منافع ایران نیازمند همدلی و همصدایی در کشور است. انتظار این است در چنین شرایط حساسی، مخالفان برجام در کشور، با اظهارات یا واکنش‌های هیجانی فضای مدیریت دولت نسبت به برجام را آشفته نسازند.

منبع: خانه ملت