ایران به لحاظ جمعیت سالمند در وضعیت متوسطی قرار دارد

دکتر محمود مسکوب در دهمین نشست تخصصی موسسه راهبردهای بازنشستگی صبا (وابسته به صندوق بازنشستگی کشوری) با عنوان «بازنشستگی در چارچوب رفاه اجتماعی» افزود: انتقال تجربیات و حفظ آن در تمامی حوزه‌ها هم از نظر سابقه تاریخی و هم از نظر کاری بسیار حائز اهمیت است و با توجه به تنوع بحث‌ها در موضوعات مربوط به نظام بازنشستگی، ضروری است متخصصان حوزه‌های مختلف به انسجام‌ بخشی موضوعات پرداخته و با گفت و گوهای جمعی و خرد جمعی در مسیر بهبود گام بردارند.

مسکوب تاکید کرد: فراموش نکنیم که بحث و گفت وگوی دقیق در مفاهیم پایه‌ای موجود، به‌دلیل کمک به سیاستگذاری‌های صحیح، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

وی در ادامه با اشاره به مفاهیم اصلی در حوزه بازنشستگی افزود: در مورد سالخوردگی و مسائل مربوط به آن باید ویژگی‌های مختلف شخص در نظر گرفته شود. مفهوم اول، «سن بازنشستگی» است که به لحاظ زمانی و فیزیکی تمایز دارد و در تعریف آن، باید علاوه بر عدد سن، نوع کار فرد نیز مورد توجه قرار گیرد.

وی افزود: مفهوم دوم «جنسیت شخص» است، چرا که تفاوت مهمی بین سالخوردگی مردان و زنان (به دلیل قدرت و کنترل بر روی زندگی و منابع درآمدی و مالی)، وجود دارد.

این پژوهشگر اضافه کرد: مساله بعدی «پیشینه اجتماعی افراد» است، ویژگی‌های گوناگون در جایگاه شغلی، خانواده و خاستگاه اجتماعی افراد لازم است در تنظیم مسائل رفاهی گنجانده شود. مساله آخر، «مستمری بازنشستگی» است که در کنار تأمین دیگر ضروریات از جمله سلامت جسمی و روانی، مراقبت‌های بلندمدت و سهولت در تحرک در ارتباط مستقیم با رفاه قرار دارد.

مسکوب در رابطه با پیری جمعیت نیز گفت: نسبت به میانگین جهانی و منطقه‌ای، ایران به لحاظ جمعیت سالمند در وضعیت متوسطی قرار دارد. برخلاف اظهارات رایج درباره درصد بالای پیری جمعیت در کشور، لازم است توجه شود که پنجره جمعیتی ایران (افراد در سن کار، ۱۵ تا ۶۰ سال) هنوز باز است و همچنان می‌تواند باز بماند؛ البته به شرط آنکه مشارکت زنان در بازار کار افزایش یابد، بهره‌وری نیروی کار بالا رود و سن قانونی بازنشستگی افزایش پیدا کند.

وی تصریح کرد: فراموش نکنیم پیری جمعیت، درواقع ناشی از کاهش زادو ولد است و بیشتر از تعداد افراد پیر، سرعت پیرشدن اهمیت دارد.

پژوهشگر ارشد دانشگاه ایراسموس، همچنین در توضیح نظام تأمین مالی PAYG اظهار داشت: برخلاف صندوق‌ها که نسبت جمعیتی در آن اهمیت دارد، در PAYG نسبت مالی حائز اهمیت است. در این سیستم جریان مالی خروجی‌ها تحت تاثیر کامل ورودی‌ها (مالیات‌ها و بیمه‌های اجتماعی) هستند و به دلیل کاهش در ورودی‌ها، زادو ولد و شمار کارکنان، از دست رفتن ثبات مالی نیز امکان‌پذیر است.

وی تصریح کرد: با وجود این تفاوت‌ها، در صندوق‌های بازنشستگی ایران تمرکز غالب همچنان بر میزان ورودی‌هاست و نیاز به بررسی دقیق این موضوع وجود دارد که در این صندوق‌ها چند درصد از خروجی‌ها از محل دریافت حق بیمه ‌و چند درصد آن از محل سود سرمایه، بانکی و سهام تأمین می‌شود. اما متأسفانه شاهد هستیم که بدون بررسی دلایل و بحث در مسائل پایه برای یافتن ریشه معضلات، تنها به شکست صندوق‌ها اشاره می‌شود.

مسکوب تاکید کرد: برای تحلیل و بررسی مسائل بازنشستگی و صندوق‌ها، ابتدا لازم است ایران با کشورهایی مقایسه شود که سرعت پیرشدن مشابهی با آنها دارد؛ کشورهایی همچون کره جنوبی، ترکیه و مصر که هم از نظر ساختار اجتماعی و هم از نظر سنی و پیدایش صندوق‌ها با ایران همتراز هستند.

وی مساله بعدی را «عملکرد نظام رفاهی حاکم بر کشور» عنوان کرد و افزود: لازم است با هماهنگی‌های بین بخشی، تا حدامکان فشار مالی بر بودجه خانوار کاهش یابد. برای مثال در تأمین بهداشت و سلامت افراد، با تشکیلات بین بخشی و هماهنگ کردن آنها با یکدیگر، به کاهش مشکلات و مسائل بازنشستگی افراد یاری رساند.

وی خاطر نشان کرد: مساله مهم دیگر، نحوه حکمرانی صندوق‌ها و کنترل و نظارت آن بر فعالیت‌های اقتصادی شرکت‌های زیرمجموعه است که ضروری است به آن پرداخته شود و حفظ نیروی کار سالمند و با تجربه و جلوگیری از هدررفت میزان بهره وری آنها در کنار بهبود وضعیت اقتصادی سالمندان از مسائل مهمی است که می‌تواند در حوزه نظام رفاه اجتماعی گره‌گشا باشد.